关于2017年第五批一级注册建筑师初始注册人...

Альфа задрал (Англи: Alpha decay). Цацраг идэвхт задралын нэгэн жишээ. Альфа задралын ?р д?нд атомын ц?м нь, жингийн тоо нь 4-??р бага ба цэнэгийн тоо 2-оор бага атомуудыг ??сгэдэг.

Цацраг идэвхт задрал (Латин: radius - цацраг, туяа ба Латин: āctīvus - идэвхтэй, ?йлчилгээтэй) — тогтворг?й атомууд дахь ц?м??дийн, гадны н?л??г?йгээр, б?тэц ба дотоод зохион байгуулалтын, эгэл б??м??дийг (гамма квант, кластер г.м.) ялгаруулан хувирах ??рчл?лт. Ц?мийн энэ ??рчл?лтийг ц?мийн цэнэгийн тоо $Z$ ба жингийн тоо $A$ хоёрын ??рчл?лт гэж хэлж болно. Цацраг идэвхт задралын процессыг м?н цацраг идэвхжил гэж нэрлэдэг ба т??нд хамаарах ц?м??дийг (нуклидууд, изотопууд ба химийн элемент??д) цацраг идэвхт гэдэг. Цацраг идэвхт ц?м??дийг агуулсан бодисуудыг цацраг идэвхт бодисууд гэнэ.

82-с дээш дугаартай химийн элемент??д (висмутаас эхлэн) б?гд цацраг идэвхтэй, промети ба технеци гэх х?нг?н элемент??д тогтвортой изотопыг агуулдагг?й, инди, кали, кальци зэрэг элемент??дийн байгаль дахь изотопуудын зарим нь тогтвортой, зарим нь тогтворг?й байдаг гэдэг нь тус тус тогтоогдсон байна.

Энгийн (ердийн) цацраг идэвхжил — атомын ц?м??дийн байгальд тохиолдох гадны н?л??л?лг?й задрал.

Зохиомол цацраг идэвхжил — ц?мийн урвалаар гарган авсан атомын ц?м??дийн гадны н?л??л?лг?й задрал.

Цацраг идэвхт задралд ?рт?ж байгаа ц?м ба задралын ?р д?нд ??сэж байгаа ц?м хоёрыг, эх ц?м ба охин ц?м гэж нэрлэдэг. Охин ц?мийн жингийн тоо ба цэнэгийн ??рчл?лтийг, эх ц?мийн эдгээр ?з??лэлт??дэд харьцуулсан харьцааг Соддигийн шилжилтийн хууль (Орос: правило смещения Содди, Англи: Radioactive displacement law of Fajans and Soddy) гэдэг.

Альфа-б??м??дийг ялгаруулан задрах задралыг альфа задрал, бета-б??м??дийг ялгаруулан задарч байгаа задралыг бета задрал гэж нэрлэдэг. Одоо цагт бета-б??мийг ялгаруулдагг?й бета задралын т?рл??д байдаг гэдэг нь мэдэгдсэн. Гэхдээ бета задрал нь ямагт нейтрино эсвэл антинейтриног ялгаруулж байдаг. Гамма задрал гэдэг ойлголт ховор хэрэглэгддэг. Гамма-квантуудыг ялгаруулах задралыг ихэвчлэн изомер шилжилт гэж нэрлэдэг. Дийлэнх тохиолдолд бусад т?рлийн задрал гамма цацралыг дагуулдаг. Энэ тохиолдолд эхний задралаас идэвхтэй охин ц?м ??сээд дараа нь гамма-квантыг ялгаруулан ?ндсэн т?л?вт шилжинэ.

Цацраг идэвхт ц?м??дээс ялгарах α-б??м??д ба γ-квантуудын энергийн спектр нь тасалдалтай (?дискрет?), харин β-б??м??дийнх тасралтг?й байдаг.

Одоогийн байдлаар альфа, бета, гамма задралуудаас гадна дараах задралууд (бета задралын т?рл??д гэж ?здэг) мэдэгдээд байна:

• нейтрон ялгаруулан задрах;
• протон ялгаруулан задрах;
• хоёр протон ялгаруулан задрах;
• кластер ялгаруулан задрах;
• спонтан хуваагдал;
• электрон булаалт;
• позитроны цацрал (эсвэл β⁺-задрал);
• давхар бета задрал ба т??ний т?рл??д.

Зарим нэг изотопууд нэгэн зэрэг хоёр эсвэл т??нээс олон т?рл??р задрах эрмэлзэлтэй байдаг. Жишээ нь, висмут-212 64%-ийн магадлалтайгаар талли-208-г ??сгэн (альфа задралаар), 36%-ийн магадлалтайгаар полони-212-г ??сгэн (бета задралаар) задардаг.

Цацраг идэвхт задралын д?нд ??ссэн охин ц?м м?н цацраг идэвхт байх тохиолдол байдаг. Ийм ц?м хэсэн хугацааны дараа дахин задарна. Цацраг идэвхт задралын процесс тогтвортой ц?м (цацраг идэвхт биш ц?м) ??стэл явагдах ба энэ дарааллыг задралын хэлхээ, харин ??ссэн нуклидуудын дарааллыг цацраг идэвхт эгнээ гэж тус тус нэрлэдэг. Тухайлбал уран-238, уран-235 ба тори-232 эхэлсэн цацраг идэвхт эгнээн??дийн с??лчийн тогтвортой гиш??н??д нь хар тугалга-206, хар тугалга-207 ба хар тугалга-208 юм.

Жингийн тоо $A$ ижилтэй ц?м??д (изобарууд) бета задралын улмаар бие бие р?? гээ шилжидэг. Ийм ц?м??дийг изобарын эгнээ гэнэ. Изобарын эгнээ б?р 1-3 бета тогтвортой нуклидудыг агуулдаг. Бета тогтвортой нуклид нь бета задрал орохгуй ч бусад задралд орж болно. Изобарын эгнээний бусад ц?м??д бета тогтворг?й байдаг ба дараалсан бета хасах эсвэл бета нэмэх задралаар, ??рийн эгнээнд хамгийн ойр орших бета тогтвортой нуклид болон хувирна. Изобарын эгнээний хоёр бета тогтвортой нуклидын дунд орших ц?м нь β^? ба β⁺ задралын (эсвэл электрон булаалт) эрмэлзэлтэй байж болно. Жишээ нь, байгальд орших кали-40 радионуклид (цацраг идэвхт нуклид) нь т??ний хоёр талд орших бета тогтвортой ц?м??д болох аргон-40 ба кальци-40 болон задрана:

${}_{19}^{40}{\textrm {K}}+e^{-}\rightarrow {}_{18}^{40}{\textrm {Ar}}+\nu _{e},$

${}_{19}^{40}{\textrm {K}}\rightarrow {}_{18}^{40}{\textrm {Ar}}+e^{+}+\nu _{e},$

${}_{19}^{40}{\textrm {K}}\rightarrow {}_{20}^{40}{\textrm {Ca}}+e^{-}+{\bar {\nu }}_{e}.$